Sosyal Kaygı Bozukluğu: Utangaçlıktan Ötesi ve Klinik Yaklaşımlar

Utangaçlıkla karıştırılsa da sosyal kaygı bozukluğu (SKB), performans veya etkileşim içeren durumlarda tetiklenen yoğun korku ve kaçınma döngüsüyle tanımlanır. DSM-5’e göre tanı konması için korkunun en az altı ay sürmesi ve günlük işlevselliği (okul, iş, sosyal ilişkiler) belirgin şekilde kısıtlaması gerekir.

Nörobiyolojik Altyapı: Amigdala ve Prefrontal Korteks İkilemi

Fonksiyonel MRG çalışmaları, SKB’li bireylerde amigdala aktivitesinin sosyal uyarıcılar karşısında fazlasıyla arttığını; buna karşın prefrontal korteksin (PFC) bu tepkileri düzenleyici fren mekanizmasının zayıfladığını gösterir. Bu dengesizlik, “Beni yargılıyorlar” düşüncesinin dayanılmaz fizyolojik stres tepkisine dönüşmesine yol açar (terleme, kalp çarpıntısı, yüz kızarması).

Risk Faktörleri ve Tetikleyiciler

• Genetik yatkınlık (ilk‐derece akrabalarda SKB öyküsü)

• Ebeveynlik tarzı: aşırı koruyucu veya eleştirel tutum

• Ergenlikte yaşanan utandırıcı sosyal travmalar (aleni alay edilme)

• Performans baskısı yüksek okul / iş ortamları

• Mükemmeliyetçilik ve olumsuz öz‐imge

Bilişsel Davranışçı Terapide Temel Modüller

Bilişsel Yeniden Yapılandırma
“O beni aptal bulacak” gibi otomatik düşünceler, kanıt‐karşı kanıt yöntemiyle sorgulanarak gerçekçi alternatiflerle yer değiştirir.

Hiyerarşik Maruz Bırakma
Korkulan durumlar “telefonla sipariş vermek → toplantıda söz almak → topluluk önünde sunum” şeklinde seviye seviye listelenir. Haftalık kontrollü maruz kalma oturumları, kaçınma döngüsünü kırarak amigdalanın tehdit algısını nötralize eder.

Davranış Deneyleri
Örneğin “Hata yaparsam dalga geçerler” inancını test etmek için bilinçli olarak küçük bir kelime hatası yapıp tepkileri gözlemlemek; PFC’de “felaketleştirme” devresini söndürür.

Nefes ve Bedensel Düzenleme Teknikleri

4-4-6 nefesi (4 sn al, 4 sn tut, 6 sn ver) vagus sinirini aktive ederek sempatik uyarımı düşürür. Düzenli HRV (kalp hızı değişkenliği) egzersizleri, anlık panik dalgalarında fizyolojik tampon görevi görür.

Sosyal Beceri Eğitimi (SBE)

SKB’ye eşlik eden kaçınma davranışları, pratik eksikliğinden kaynaklı sosyal beceri boşlukları yaratabilir. Rol oynama, ayna önünde mimik‐jest çalışmaları ve video geribildirimi SBE oturumlarının yapıtaşlarını oluşturur.

İlaç Tedavisi Ne Zaman Gerekli Olur?

• BDT başlanmasına rağmen 12 haftada işlevsel iyileşme görülmüyorsa

• Şiddetli panik ataklar günlük görevleri imkânsız hâle getiriyorsa

• SKB’ye major depresyon veya madde kullanımı eşlik ediyorsa
  Bu tabloda SSRI’lar (sertralin, paroksetin) birinci basamak farmakolojik seçenek, kısa süreli beta‐blokerler ise performans öncesi anksiyete için destek olarak kullanılabilir.

Günlük Yaşama Entegre Edilebilecek Mikro Adımlar

• Mikro Maruz Bırakma: Her gün selam vermek, kahve siparişinde göz teması kurmak.

• Olumlu Veri Günlüğü: Gün içinde olumlu geri bildirim (gülümseme, “teşekkür ederim”) aldığınız durumları not edin; kanıt bankası oluşturarak olumsuz önyargıyı dengeler.

• Güç Duruşu (Power Pose): 2 dakikalık dik duruş, kortizolü düşürüp testosteronu hafifçe yükselterek öz‐etkililik hissini artırır.

• Dijital Destek Grupları: Yüz yüze terapinin yokluğunda, moderatörlü online SKB forumları sosyal öğrenme fırsatı sunar.

Profesyonel Yardım Ararken Dikkat Edilecek Noktalar

• Terapistin SKB özelinde BDT veya Maruz Bırakma Terapisi eğitimi almış olması

• Seansların yapılandırılmış, hedef odaklı ve ölçülebilir ilerleme planı içermesi

• Tedaviye ailenin veya yakın çevrenin psiko‐eğitimiyle destek verilmesi

Özgüvene Giden Klinik Yol

Sosyal kaygı bozukluğu, kalıcı damga değil, nöroplastisiteye açık bir öğrenme döngüsüdür. Amigdala‐PFC dengesini yeniden kurmak için bilişsel, davranışsal ve fizyolojik stratejileri bütüncül biçimde uygulamak; aşamalı cesaret adımlarıyla içe bakan öz‐değeri dış dünyaya taşımak mümkündür.